زنان شهیده فراموش شدگان ایثار

کنگره دختران شهیده مازندران برگزارشد، تا بشناسیم و الگو بگیریم. چه دیر! آیا حماسه زنان شهیده با پایان جنگ تمام شده بود؟ تاوان اینهمه روزهای سرد و سکوت را چه کسی می پردازد؟ چه قلمی در رثای زنان شهیده می نویسد؟ آیا هستند عزیزان این شهدا تا از رشادت ها و شجاعت ها و تصمیمات دلیرانه آنها بگویند؟ تاوان زمان فراموش شده را چه کسی می پردازد؟ مازندرانی ها میدانند ۲۸ شهیده دارند؟ ۴ دختر دانش آموز شهید دارند؟ و بازهم زنان مظلوم واقع شدند.

*زنان ایرانی عاطفه، غیرت، شهادت
زنان درطول تاریخ درعرصه های مختلف، همراه و همگام مردان، تاریخ را رقم زدند. زنان جدای ازجنبه های عاطفی و احساسی اگردرصحنه هایی ظاهر شدند قطعا عشق بود و غیرت.

زنان سرزمین ایران در طول تاریخ در صحنه های حماسی و انقلابی نقشی ریشه دار و ارزشمند داشتند، بویژه زنان دردفاع مقدس، دلیرانه و با رشادت وصف ناشدنی حضور یافتند، ازخانواده گذشتند و در راه اسلام و میهن، با الگو از حضرت زینب (س) حماسهای شورانگیز را درتاریخ اسلامی با خون سرخ خویش ثبت نمودند. زنان شجاع که دلهایشان چون دریا وسیع و چون کوه محکم و استوار بود و توانستند تا آخرین روزها در کنار رزمندگان باقی بمانند.

یکی از حیاتیترین اقدامات زنان در دفاع مقدس، همراهی زنان با مردها و مهم تر از آن، انجام هرگونه کاری که برای تقویت جبههها از عهده آنها بر میآمد قطعاً در روحیه مردها تأثیر شگرفی بجا گذاشته و آنان را برای تداوم دفاع و تحمل سختی¬ ها آمادهتر میساخت. افزون بر روحیه شهادتطلبی، صبر بر مصیبت عزیزان و رضایت و بلکه ترغیب و تشویق فرزندان، همسران و برادران به حضور در جبهه بیشترین تأثیر را در روحیه رزمندگان میگذاشت و همین¬ ها بود که صحنههایی بیهمتا و استثنایی را از یک ملت در حال دفاع جلوهگر ساخت و آنان را جاودانه نمود.

وقتی حضرت امام (ره) فعالیت زنان در جبهه و پشت جبهه را ارزشمند می نامد و آنان را آماده برای یک دفاع عمومی فرا می خواند، زنان بپا خواستند و چادر همت بر کمر بستند و در تمامی صحنه ها حاضر شدند.  رهبر معظم انقلاب حضرت آیت ا… خامنه¬ ای نیز درباره نقش زنان در دفاع مقدس می¬ فرمایند: «اگر زنان حماسه جنگ را نمی سرودند و در خانه¬ ها جنگ را به عنوان یک ارزش تلقی نمی¬ کردند ، مردان اراده و انگیزه رفتن به جنگ را پیدا نمی¬ کردند و خیل عظیم بسیجی¬ ها به سمت جبهه روانه نمی شد.»

تبعات حاصل از هر جنگی به مراتب از خود جنگ و صحنه کارزار مسلحانه، وسیعتر و گستردهتر است و لذا نحوه مقابله و مواجهه افراد با این تبعات همیشه و برای مسئولین همه کشورهای درگیر جنگ از مسایل بسیار مهم تلقی می¬¬ شود. آنچه که در این میان اهمیت مییابد توجه به نقش و موقعیت حساس زنان در مسائل پشت جبهه است. بر این اساس نحوه مواجهه زنان با تبعات جنگ و میزان همراهی آنان با مسئولان و نیروهای رزمنده را باید به عنوان یکی از اساسیترین شاخص¬ های میزان موفقیت یک جنگ ارزیابی کرد.

بانوان ایرانی با ایستادگی و مقاومت حضور و در برابر مشکلات و عوارض جنگ لب به انتقاد نگشودند. بدیهی است که نیروهای رزمنده با اطمینان و روحیه بهتری به جنگ پرداختند و مقدس ترین حادثه را آفریدند.

*صحنه گردانی زنان فداکار
زنان در هشت سال دفاع مقدس نقش مستقیم و غیر مستقیم در حوزه های مختلف جنگی و نظامی، بهداشتی و امدادی و پزشکی، فرهنگی در جبهه ها و پشت جبهه ها، در شهرها و روستاها داشتند که بیشترین حضور فعالانه آنان در ستادهای پشتیبانی بود و با انجاماقداماتی نظیر ارائه کمک ¬های نقدی و غیرنقدی، جمعآوری کمک¬ های مردمی، تقسیم و بسته بندی مواد ارسالی به جبهه¬ ها، تهیه لباس و آذوقه برای رزمندگان و …. حضور چشمگیری داشتند.

زنان و دخترانی هم با گذراندن دورههایکوتاه مدت امدادرسانی، به جبههها رفته و در خطوط مقدم و پشتیبانی، پروانه وار گرد مجروحان و مصدومان جنگ تحمیلی میچرخیدند و جراحات آنان را با صبوری مادرانه التیام میبخشیدند. آمار بالای ۲۲ هزار و ۸۰۸ امدادگر و۲ هزار و ۲۷۶ پزشک زن در جبهه‌ها در ارائه خدمات پزشکیگویای آن است که بطور طبیعی حجم زیادی از مسوولیت مداوای مجروحان و آسیبدیدگان از جنگ در مراکز بهداشتی و درمانی و بیمارستان¬ ها، پرستاری از مجروحین جنگ، انتقال مجروحین، نظافت بیمارستان¬ها، شناسایی شهدا، حفر زمین برای تدفین آنان و حتی نگهبانی از اجساد مطهر شهدا، متوجه زنان بوده است که همه اینها نشانگر شور انقلابی و انسان دوستی زنان مجاهدی بود که در تداوم و تدارک دفاع مقدس فعالیت و ایثارگری بیشائبهای داشتند.

یکی از عرصههای مهم حضورزنان صحنه فرهنگ و هنر راستین بوده و هست. نویسندگی، گزارشگری، داستاننویسی، سرودن شعر و … زمینههایی هستند که پس از انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس زنان هنرمند و اهل اندیشه دور نمانده است و طی این دوران شاهد آثار متعددی از بانوان در زمینههای مختلف هنری با موضوع جنگ و دفاع مقدس بودهایم و بهرههای فراوانی نیز از ناحیه حضور آنان بردهاند.

*تکرارمظلومیت زنان
هرآنچه انقلاب و هشت سال دفاع مقدس از شیر زنان ایران بهره مند بود، اما خود این زنان مظلوم واقع شدند. معرفی زنان در هشت سال دفاع مقدس وظیفه همه مسئولان و رسانه‌هاست و باید از تمام ظرفیت‌ها و قالب‌های هنری فیلم و رسانه‌ها بهره برد تا گام‌های مؤثری در حوزه نشر ارزش‌های دفاع مقدس برداشته شود. پس از جنگ در مورد پرداختن به نقش زنان غفلت صورت گرفته است، متاسفانه در هر دوره و مسئولیتی نقش بانوان در دفاع مقدس فراموش شد، زنانی که بی‌ادعا دوشادوش مردان مقاومت کرده و جنگیدند و حتی میدانی و خیابانی، مکانی، کتابخانه ای و … را به نامشان نامگذاری نکرده و به آنان اختصاص نداده‌اند که باعث معرفی و شناسایی بهتر آنها در جامعه و نشر این ارزش‌ها در جامعه شود.

اندک کنگره هایی برای زنان شهیده برگزار شد تا گوشه ایی از حماسه حضور زنان ایرانی یادآوری شود، اما بسنده نبود و نیست، چون جدای از آحاد جامعه زنان و دختران ما از زنان شهیده و جانباز اطلاعی ندارند. وقتی ازدختران، دانشجویان و کارمند اعم از مرد و زن سوال میشود اظهار بی اطلاعی یا کم اطلاعی می کنند یعنی در این مسیر کاستی وجود داشته و در این حوزه نیز زنان مظلوم واقع شدند.

در سرزمینمان شاهد رشادت و مقاومت زنان زیادی بوده ایم که نام نیک آنها در صفحات تاریخ پنهان مانده است و یاد آنها به فراموشی سپرده شده است. «کنگره شهدای زن» با نیت بزرگداشت زنان شاهد برگزار می شود به این قصد که غباری از نام و یاد تاریخ سازان بزداید. در دهه فجر ۸۶ نخستین کنگره بین المللی بزرگداشت شهدای زن برگزار گردید،

بعدها ضرورت تشکیل سازمانی برای حفظ ارزش ها و نشر، ترویج و تقویت اهداف و ارزش های حضور زنان در دفاع مقدس را دو چندان کرد تا به ثبت خاطرات زنان ایثارگر، نشر فرهنگ دفاع مقدس و ارتقای جایگاه زنان ایثارگر در سطح جامعه بپردازد.این سازمان درمهر ماه ۹۲ تاسیس شد و تلاش شد در سالهای فعالیت خود همواره در جهت ارتقای جایگاه زنان شهیده و ایثارگر در سطح جامعه گام بردارد. هرچند موفقیت چندانی حاصل نشد و با توجه به نقش غیرمستقیم زنان در جنگ تحمیلی هنوز آنچنانکه شایسته است از فداکاری، مقاومت و ایثار آنان سخن به میان نیامده است. در حالیکه آنان در پشت صحنه نقش عظیمی ایفا میکردند که متاسفانه هیچ دوربینی نتوانسته است این نقش را سزاوارانه به تصویر بکشاند.

* شهیده ها ستاره های درخشان آسمان ایثار
بر اساس آمار تهیه شده ۶۶۰۱ شهیده زن از سراسر کشور و طرق مختلف شهادت آنها (درگیری با دشمن، ترور، موشک باران، بمباران، برائت از مشرکین، حمله ضد انقلاب، حمله اشرار، و …) تقدیم اسلام شده است که بیشتر آنها در بمباران و موشک باران شهرها به شهادت رسیده‌اند.طبق آماری به نقل از بنیاد شهید، ۵۰۰ نفر از این افراد، رزمنده بودند، بیشتر این زنان مجرد و ۲۵۰۰ نفر از آنان در سن ۱۰ تا ۳۰ سال بودند.

براساس آمار که در شهریور ۸۱ به تفکیک جنسیت و گروه‌های جانبازی منتشر شد، تعداد کل جانبازان زن ۵ هزار و ۷۳۵ نفر است که از این تعداد ۳ هزار و ۷۵ نفر بالای ۲۵درصد جانبازی دارند.درباره تعداد اسرای زن جنگ تحمیلی، آمار روشنی منتشر نشده، اما در برخی منابع از رقم ۱۷۱ اسیر زن در طول جنگ هشت ساله گفته شده است.

رهبر معظم انقلاب در خصوص زنده نگه داشتن یاد شهدا فرمودند: گاهی رنج و زحمتِ زنده نگهداشتن خون شهید، از خود شهادت کمتر نیست. رهبر بهترین الگو برای دختران نسل جوان، را بعد از حضرت زهرا(س)، زنان شهیده معرفی کرد. شهادت قریب به ۷۰۰۰ زن و تقدیم بیش از ۵هزار زن جانباز سند حقانیت دفاع مقدس ما در برابر دشمنان بود و باعث الگوگیری ملت‌هایی دیگر در آغاز بیداری اسلامی شد.

کنگره های ملی و بین‌المللی ۷۰۰۰ شهیده زن کشور با هدف معرفی زنان شهید و ایجاد گفتمان سازی در جامعه نسبت به نقش و تأثیر حضور آن‌ها و الگو سازی از زنان شهید با هدف هویت بخشی به زنان جامعه در شهرها و استان ها برگزار می شود و همچنان مثل همیشه نمایشگر و روایتگر خوبی نیست.

*سهم زنان شهید تنها کنگره نیست
اولین کنگره شهدای دانش آموز دختر استان مازندران با ۴ شهید دختر دانش آموز «سیده طاهره هاشمی»، «ندا باقری»، «نغمه باقری» و «طوبی یزدانخواه» برگزار گردید. مسئولان بر این باورند که اجرای برنامه‌های فرهنگی و برگزاری کنگره‌های شهدای دختر دانش آموز میتواند اثرگذاری برروی دختران دانش آموز داشته باشد تا بتوانند با قدرت در مسیر گام دوم انقلاب قدم بردارند.

البته دوبار کنگره ۲۸ زنان شهیده تاکنون در مازندران برگزارشد. اما سهم زنان شهیده تنها در کنگره ها نیست. سؤالی که به ذهن تبلور می کند این است که سهم زنان از نام خیابان‌های این شهر چقدر است؟ اما در تمام این سال‌ها کسی حتی یک بار هم به‌صورت جدی معترض به این نشد که از میان آمار قابل توجه شهدای زن جنگ تحمیلی چرا سهم زنان این‌قدر اندک است.

براساس آمار بنیاد شهید با بیش از۶ هزار شهیده ، متاسفانه هیچ آماری در دست نیست که چه تعداد و چند درصد از اماکن عمومی و دولتی و شهری، به نام زنان شهیده نام‌گذاری شده است. مطابق آمار، از شش هزار شهید زن نه‌تنها از نام آنها بر خیابان‌ها خبری نیست، بلکه در کلان‌شهر پایتخت، از میان شش هزار شهید زن، فقط پنج کوچه و بن‌بست به نام شهدای زن نام‌گذاری شده است.

در کتب خاطرات جنگ و در مقالات و گزارشات مختلف از نحوه رشادت ها و شهادت ها و ایثار و جانبازی زنان خواندیم و شنیدیم، خواهر شهنازی که از برادرانش زودتر بشهادت می رسد و یا فاطمه خانمی که دیده بان بود و با اطلاعات موثر و مفید ازموقعیت دشمن نقش تعیین کننده ای در عملیات داشت و خواهرانی که جنازه برادران شهید و جانباز را بردوش می کشیدند.تاریخ ایران شاهد حضور همه جانبه زنان در صحنه های گوناگون دفاعی ، مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده است. زنان ایرانی در طی انقلاب اسلامی و پس از آن دوشاش مردان در صحنه ها حضور داشتند و از جمله خدمات ارزنده آنان در دفاع مقدس است که با معیارهای مادی قابل سنجش نیستند.

حال باید منتظر ماند با تابوشکنی از نامگذاری ها به نام زنان از جمله شهیده های زن، شاهد تقویت روحیه ایثار در میان زنان و هویت و الگو آفرینی برای آنان خواهیم بود یا زنان عطای حضور پررنگ را به لقای کم توجهی می بخشند. بیشتر از آنکه در ترویج رشادت ها و فداکاری های زنان و دختران شهیده باشم، همیشه بدنبال طرح و ایده و برنامه ایی میگردیم که اولین باشد، یک کنگره یا همایشی بی تکرار و بی نظیر باشد، اما دریغ از اینکه چقدر توانسته ایم موثر باشیم از شناخت جامعه نسبت به زنان شهیده کاملا مشخص است موفق عمل نشد.

به این معتقد هستیم که باید نام شهیده‌های دفاع مقدس و همچنین زنان نام‌آور ایرانی زینت‌بخش اماکن مختلف آموزشی، فرهنگی، ورزشی و عمومی شهر باشد و اگر تا امروز در این حوزه کم‌کاری شده، لازم است با شتاب بیشتری این کم‌کاری را جبران کنیم. واقعیت این است که ما نمی‌توانیم زنان را که نیمی از جامعه هستند نادیده بگیرم و برای نادیده‌ نگرفتن در همه حوزه‌ها باید تلاش شود و معتقدیم نام‌گذاری ها نیز از این قاعده مستثنا نیست. ما باید برای گذاشتن نام زنان روی معابر و فضاهای شهری به‌طور جدی اقدام کنیم.

این مسئله هم درباره قهرمانان ملی مثل شهدای زن و هم درباره سایر مشاهیر و ادبا و قهرمانان ورزشی زن صدق می‌کند و در این حوزه برای زنان باید بیشتر تلاش کنیم. متاسفانه و متاسفانه همچنان حق و حقوق زنان نادیده گرفته می شود و مظلومیت زنان همچنان دردآور است.

زهرا بشیری
روزنامه نگار – کارشناس علوم سیاسی