رونق اقتصادی استان مازندران با تغییر رویکرد از مسافرپذیری به صنعت گردشگری

باران شمال به نقل از خبرگزاری ایرنا، صدها سال است که مازندران میزبان مسافر از اقصی نقاط جهان است. از اثرگذاری این منطقه بر جاده ابریشم تا خوش نشینی های شاهان توران و ایران، مازندران گردشگری را پیش از پیدایش بسیاری از پایتخت های گردشگر پذیر جهان آغاز کرده است.

این مساله نشان می دهد برخورداری از روز مازندران در تقویم ملی گذشته از نمادین بودن آن، برای گردشگری یک گام محسوب می شود.باید مدعی شد که ظرفیت مازندران چیزی فراتر از مرزهای جغرافیایی است و به تنهایی می تواند به عنوان قطب گردشگری منطقه به وسعت خاورمیانه تبدیل شود. عنوانی که امروزه شهرهای جنوبی خلیج همیشه فارس همچون دبی و ابوظبی تنها با سازه های مصنوعی بر پیشانی خود چسبانده اند.

۴۰۰ کیلومتر ساحل ماسه ای بدون ذره ای صخره مزاحم، حدود ۲ میلیون هکتار عرصه جنگلی و مرتعی، ۵۵۰ کیلومتر خط طولی کوهستانی با مرتفع ترین قلل موجود در خاورمیانه، حدود ۲۳۰ هزار هکتار اراضی شالیزاری، دنیایی از آداب و رسوم کهن و تماشایی، فهرستی بلند از غذاهای محلی که توان مقاومتی در برابر آن نیست، تنها گوشه‌ای از توان این جغرافیا و مردمش برای گسترش صنعت گردشگری به عنوان  اقتصاد غیرنفتی است.

با این وجود اعداد و ارقام مسافران در برابر وسعت ظرفیت ها، بسیار اندک است .استانی که حداقل در ۲ دهه اخیر بجای قرارگیری بر روی ریل گردشگرپذیری بیشتر مهاجرپذیر بود و روستاهای اصیلش مملو از خانه های لوکس و بی قواره اما تجملی شد.

البته نباید شرایط مازندران را تنها به رنگ سیاه دید. طی همین سالها سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی از سوی دولت و بخش خصوصی در حوزه گردشگری استان انجام شد. هتل سازی، ساخت مجموعه های تفریحی و طبق گزارش های رسمی سرمایه گذاری بسیاری نیز در پشت در دریافت مجوزها و بروکراسی اداری منتظر است که نشان از جذابیت و خطر پذیری کم در سرمایه گذاری در صنعت گردشگری  این استان دارد.

اما امروز در روزی به نام مازندران وقتی بر قله اقتصاد استان می ایستیم، هنوز شاهد راه طولانی این خطه سبز با صنعتی شدن در حوزه گردشگری هستیم. امروز استانهایی در کشورهای همسایه  سالانه میزبان میلیون ها گردشگر خارجی هستند که سرمایه عظیمی را برای آنها به ارمغان می آورد، این در حالی است که مازندران پیش از پاندمی کرونا در بهترین حالت “سالانه” میزبان ۱۷۰ هزار گردشگر خارجی بود. علاوه بر این هنوز هیچ عددی برای درآمدهای گردشگری در مازندران وجود ندارد و هیچ نهادی نیز قابلیت دستیابی به این ارقام را ندارد.

البته شاید در مجموع شمار گردشگران مازندران بیش از این باشد، زیرا طبق گزارش های رسمی هر ساله حدود ۳۰ میلیون نفر این استان را به عنوان مقصد سفر خود انتخاب می‌کنند که ۹۹.۵ درصد آن مسافران داخلی هستند. جمعیتی که توانسته تاثیر مثبتی بر اقتصاد استان به خصوص در مناطق مرکز و غربی مازندران داشته باشد. اما سوال مهم این است که آیا این مسئله مازندران را به استانی دارای گردشگر توسعه یافته یا صنعت گردشگری تبدیل کرده است؟ منظور از صنعت گردشگری نیز توسعه تمامی زنجیره گردشگری شامل اقامت، حمل و نقل، محیط زیست، نهادهای اجرایی و قرار گیری این بخش ها در خدمت گردشگر است تا این حوزه را از نگاه اقتصادی و درآمدزایی ببیند. پاسخ این سوال را باید کارشناسان و مسوولان بدهند.

لزوم تغییر نگرش در حوزه گردشگری؛ مازندران نیازمند کوچ از گردشگری سنتی

سالهاست که تنور گردشگری مازندران با مسافران استانی گرم است و البته نباید منکر شد که تا به امروز همین وجه از صنعت گردشگری توانسته رونق خوبی به برخی مناطق و البته آسیب بسیاری نیز از جهت مهاجر و ویلاسازی ها وارد کند.

اما برخی کارشناسان این سبک از گردشگری را کافی ندانسته و صنعت توریسم را متفاوت می بینند. مریم کلهر دانش آموخته ارشد رشته جهانگردی در گفت و گو با ایرنا معتقد است که مازندران نیازمند گسست از تفکر سنتی در صنعت گردشگری است.

وی افزود: این تفکر سنتی اکنون و طی سالهای آینده این استان را وارد وضعیت بحرانی خواهد کرد.

به گفته کلهر، علم گردشگری برای تمامی مسافران یک تعریف مشخص دارد، اما در واقعیت آنچه باعث رونق و ارتقای یک مقصد گردشگری و زندگی بومیان می شود، تکیه بر ورود سرمایه هایی است که برای سفر هزینه می شود. به طور دقیق‌تر طی چند دهه اخیر مازندران بیش از اینکه شاهد رونق زیرساختی از محل درآمدهای گردشگری باشد، میزبان مسافر پذیری و روزمرگی و ارتزاق از این محل بود. علاوه بر این جمعیتی غیربومی نیز به عنوان ساکنان جدید وارد مازندران شدند.

وی توضیح داد: برای مثال آنچه امروز در کشورهای آسیای جنوب شرقی شاهد هستیم،تحولات عظیم مناطق کم برخودار به واسطه جذب گردشگر خارجی و میلیاردها دلار درآمد ارزی است. در حالی که آنچه در مازندران بیش از ترافیک مسافران به چشم می خورد، تغییر بافت روستاها از  ویلاسازی غیربومیان، تغییر شهرهای ساحلی به واسطه برج های مسکونی، چادر خوابی و تولید انبوه زباله است و این یک انحراف در علم توریسم محسوب می شود.

لزوم حفظ بافت اصیل و بومی مناطق گردشگری مازندران

این کارشناس گفت: تکیه مازندران بر مسافران داخلی که عمدتاً این استان را به عنوان پارکی تفریحی می دانند و نه یک مقصد سفر، باعث شده حتی بافت‌های فرهنگی و جغرافیای آن تغییر کند در حالی که صنعت گردشگری بر بافت های اصیل مقصد استوار است. امروز کمتر روستایی به خصوص در مناطق غربی مازندران وجود دارد که حتی شکل ظاهری خود را حفظ کرده باشد. این درحالی است که بسیاری از مقاصد گردشگری مشهور دنیا حتی در هتل سازی نیز شکل سنتی و هویت سنتی را حفظ می کنند.

کلهر ادامه داد: به طور کل ابتدا و پیش از هر اقدام و شعاری باید مدیریت کلان در هر سطحی نگاه خود را از گردشگری یا همان مسافرپذیری سنتی نجات دهد و بازار هدفش را مشخص سازد. امروزه بهترین بازار هدف گردشگر خارجی است که نه تنها دارای سرمایه سرشار است، بلکه برای کشور ما با توجه به نیاز ارزی نیز حیاتی خواهد بود.

این کارشناس گردشگری گفت: در سال ۲۰۲۱ کشور ترکیه حدود ۲۵ میلیارد دلار از محل گردشگر خارجی درآمد کسب کرد. درآمدی که حتی می تواند کشوری مثل ایران را بی نیاز از فروش نفت کند. حتی این کشور در سال ۲۰۱۹ در اوج همه گیری کرونا که صنعت گردشگری کشور ما به طور کلی تعطیل بود پذیرای بیش از ۵۰ میلیون توریست خارجی بود و درآمد ۳۰ میلیارد دلاری را به اقتصاد خود وارد کرد.

اقدامات خوب اما ناکافی/ روز مازندران گامی مهم

این کارشناس ارشد جهانگردی به اقدامات انجام شده طی سالهای اخیر نیز اشاره کرد و گفت: باید اعتراف کرد که طی چند سال اخیر اتفاقات خوبی از جمله کاهش موانع سرمایه گذاری، کیفی سازی اقامتگاه ها، هدف گذاری هتل ها بر گردشگران خارجی و همچنین همسو شدن دستگاه ها با مجموع مدیریت گردشگری رخ داده است که در جای خود گام های موثری هستند.

کلهر معتقد است که این مسئله ناکافی بوده و باید گام‌های موثری برداشته شود. به گفته او، توسعه زیرساخت ها به خصوص حمل و نقل، رایزنی با آژانس های بین المللی، مشوق های سفر، کاهش بروکراسی اداری در برابر سرمایه گذاران و اقداماتی از این قبیل می تواند بسیار اثرگذار باشد که البته باز هم منوط به نگاه کلان است.

وی قرارگیری مازندران در تقویم ملی و همچنین برخوداری این استان از یک روز ملی را گامی بسیار مهم توصیف کرد و گفت: این مسئله می تواند در سطح ملی برای استان مازندران در تصمیم‌سازی‌های حوزه گردشگری و چانه زنی های اعتباری بسیار اثرگذار باشد و آن را همواره در محور صنعت توریسم قرار دهد.

آغاز تغییر از حوزه ساخت و ساز

نیما اسماعیل‌پور کارشناس ارشد مدیریت برنامه‌ریزی توسعه جهانگردی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به نیازهای این صنعت در مازندران اشاره کرد و گفت: ابتدا باید گفت که  صنعت گردشگری به معنای واقعی باید در مازندران اولویت باشد و اثر گذاری آن را در رونق اقتصادی لمس کنیم . نمونه آن همچون اصفهان و یزد و دیگر مناطق کشور که گردشگری به یک اولویت اقتصادی برای کل استان تبدیل شده است.

وی ادامه داد: بدون هیچ تعارفی محوریت گردشگری باید در عمل صورت گیرد و نباید به شعاری برای مدیران تبدیل شود. نقطه آغازین عمل گرایی نیز باید از حوزه مسکن و به خصوص ساخت و سازهای شخصی در بخش ویلاها آغاز شود. من معتقد هستم ابتدا باید بساط ویلاسازی ها برچیده شود تا بتوانیم وارد فاز نخست اقتصاد گردشگری بشویم.

این کارشناس مدیریت برنامه‌ریزی توسعه جهانگردی اقامت را مهم ترین رکن در صنعت توریسم دانست و تاکید کرد: تا زمانی که هر کسی بتواند  در مازندران برای خود ویلا بخرد، یا در ویلاهای استیجاری اقامت کند، به طور کل صحبت کردن از مدیریت گردشگری امری بی فایده است.

اسماعیل پور به اقدامات صورت گرفته در خصوص آزادسازی دریا اشاره کرد و آن را فصلی تازه در مدیریت گردشگری مازندران برشمرد و گفت: تجربه آزادسازی سواحل نشان داد که می شود بسیاری از موانع را برداشت. اما هنوز بزرگترین آفت گردشگری ویلاسازی است که آرام آرام مازندران را وارد باتلاق خواهد کرد.

وی در ادامه به مسئله الگوبرداری از تجربه های موفق اشاره کرد و افزود: معتقد هستم طی دهه‌های اخیر آزمون و خطاهای بسیاری غیرضروری برای گردشگری استان تجربه شد که می توانست با کمترین هزینه و در سریع ترین زمان با الگوبرداری از کشورهای موفق دست به توسعه این صنعت زد.

پذیرش گردشگری به عنوان محور اقتصادی

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز مهم ترین نیاز استان را پذیرش گردشگری به معنای قرار گیری آن در مرکز تمامی امور دانست و و گفت: مازندران از لحاظ ظرفیت و داشته های گردشگری در سطح بالایی قرار دارد، اما هنوز اهمیت صنعت گردشگری به معنای واقعی در بین نهادهای اجرایی به عنوان یک اولویت مورد پذیرش قرار نگرفته است.

مهران حسنی ادامه داد: پذیرش اهمیت گردشگری از سوی برخی از نهادها نیز تنها در شعار بوده و هنوز به مرحله عمل واقعی نرسیده است. با وجود اینکه مردم گردشگری را به عنوان یک نیاز اساسی پذیرفته اند، اما هنوز شاهد مقاومت برخی نهادها در زنجیره این صنعت هستیم.

به گفته او، رفع مشکلات و موانع در گردشگری باید در درون دستگاهها به یک نیاز، و تکلیف تبدیل شود و بپذیرند که این صنعت رکن اصلی توسعه استان است. البته همصدایی های خوبی طی سالهای اخیر ایجاد شده است، اما هنوز شاهد این هستیم که گردشگری به عنوان یک اصل انکارناپذیر اقتصادی پذیرفته نمی شود.

محرومیت از داده های آماری

معاون گردشگری یکی دیگر از ارکان مدیریت گردشگری را داده های آماری قابل اتکا دانست و افزود: متاسفانه هنوز در این حوزه با مشکلات متعددی روبرو هستیم. هنوز هیچ داده آماری از میزان درآمد گردشگری استان و حتی کشور برای تجزیه و تحلیل وجود ندارد.

حسنی برخوداری کشور و حتی استانها از چنین داده هایی را ضروری دانست و افزود: این مسئله در تامین اعتبارات که نیاز ضروری مناطق گردشگری پذیر برای معرفی و توسعه زیر ساخت ها محسوب می شود، در دست نیست.

وی تنها آمار موجود از درآمدها را حساب های اقماری عنوان کرد و گفت: تکیه بر این روش تجزیه و تحلیل به هیچ وجه دقیق نیست و نمی‌توان برنامه‌ریزی درستی برای این صنعت داشت. برنامه ریزی که برای مدیریت صنعت توریسم یک اصل الزامی محسوب می شود.

حال مازندران با وجود پشت سرگذاشتن بسیاری از مسائل در مسیر صنعتی شدن گردشگری، نباید از موانع بزرگی عبور کند. موانعی که بیشتر شناختی و ادراکی است تا نامه نگاری اداری. باور به این صنعت می تواند نه تنها در آینده مازندران کهن، بلکه در رونق اقتصادی و حفظ بافت های طبیعی و بومی  آینده کشور اثر گذار باشد.

روز مازندران شاید بهترین فرصت برای بازنگری در ظرفیت و هویت گردشگری استان باشد و برای این منظور شاید قرارگیری مدیران در کنار هم و بهره مندی از تفکرات دانشگاهاییان و تجربه کشورهای دیگر راهگشا باشد.